środa, 23 listopada 2011
A właśnie, że tak!
Chodzi mi ostatnio po głowie taka myśl, że nigdy nie poznałam tak naprawdę mojego miasteczka... Czy jesteśmy w stanie wiedzieć wszystko o wszystkim co nas otacza? Świat niczym mozaika z różnokolorowych drobinek przepełniony jest tajemnicami, których nie jesteśmy w stanie zgłębić. Tak też myślę o moim Żninie. O ile moje Ksyckówko jest mi dobrze znane, tak Góra jest wszechogromną czarną dziurą, której pewnie nigdy nie zgłębię... Dzisiaj tak pogubiłam się wśród labiryntów ulic na Wyżynach(w Bydgoszczy)... że naprawdę zapragnęłam być już w domu. Tęskno mi do Ciebie Żninie... Góro niezmierzona, zobaczysz że w końcu obedrę Cię z tej kurtyny tajemnic ha! A właśnie, że tak!
 |
| Ul. 700-lecia, jedna z głównych ulic w Żninie. |
 |
| Znowu ul. 700-lecia, na tym zdjęciu widać jej zabytkowy początek, piękne stare kamienice i uroczy "spacerniak". |
 |
| Kościół pw. św. Floriana, zwany Dużym. Ul. 700-lecia. |
 |
| Muzeum Ziemi Sakralnej. |
czwartek, 17 listopada 2011
Wybitni Żninianie
Wanda Dobaczewska (1892-1980)
Urodziła się na Wileńszczyźnie, gdzie rozpoczęła działalność pisarską. W 1951 roku zamieszkała w Żninie i do końca życia napisała wiele powieści tematycznie związanych z Pałukami. W czasie okupacji była więziona w obozie koncentracyjnym i swoje przeżycia zawarła w książce „Kobiety z Ravensbrück”. Jest również autorką „Człowieka, którego nazwano Diabłem” (o Mikołaju Nałęczu), powieści dla młodzieży: „Korzenie”, „Nikt nie jest winien”, „Rudzielec”, „Społeczeństwo nie z tej ziemi”. Pomnik nagrobny pisarki znajduje się na cmentarzu w Żninie.
Erazm Gliczner (1535-1603)
Pisarz, pedagog, przywódca luteranów wielkopolskich. Urodził się w Żninie jako syn mieszczański. Napisał pierwszą w Polsce „Książkę o wychowaniu dzieci”.
Aleksander Guttry (1813-1891)
Powstaniec, organizator polskiego życia narodowego podczas zaborów. Urodził się w Paryżu koło Żnina. Jego rodzina w XVIII wieku osiedliła się w Polsce przybywając ze Szkocji. Uczestnik Powstania Listopadowego, Wiosny Ludów, a w czasie Powstania Styczniowego był komisarzem na Wielkopolskę dyktatora Mariana Langiewicz. Działacz Ligi Polskiej i założyciel Dziennika Polskiego. Za udział w Powstaniu Styczniowym skazany zaocznie przez Prusaków na karę śmierci. Po pobycie na emigracji, z chwilą ogłoszenia amnestii wrócił do swojego majątku w Piotrkowicach. Autor książki „Pan Mierosławski, jego dzieła i działania” – był adiutantem Mierosławskiego w czasie Wiosny Ludów.
Jakub ze Żnina (?-1148)
Metropolita gnieźnieński. Walczył o suwerenność Kościoła polskiego, na krótko podporządkowanego metropolii w Magdeburgu. Uzyskał od papieża Innocentego bullę protekcyjną wystawioną 7 lipca 1136 roku zatwierdzającą podległość Kościoła polskiego bezpośrednio papieżowi. Bulla, nazwana przez A. Brückera „złotą bullą języka polskiego”, stanowi skarbnicę nazw, miejscowości i nazwisk dotyczących ziem zatwierdzonych we władanie arcybiskupów gnieźnieńskich (29 nazw miejscowości leżących na Pałukach).
Klemens Janicki (1516-1543)
Syn chłopa z Januszkowa koło Żnina. Początkowo uczył się w szkole parafialnej w Żninie, następnie w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Studiował w Padwie, gdzie uzyskał tytuł doktora nauk wyzwolonych i filozofii. Pisał wyłącznie po łacinie. Autor m.in. „Elegii o sobie samym do potomności”. Prekursor Odrodzenia w Polsce.
Leon Ksycki (1875-1937)
Drukarz, wydawca Urodził się w Potulicach w rodzinie nauczycielskiej. Zawodu nauczył się w Wągrowcu u Teordora Kręglewskiego. W 1901 roku założył w Żninie drukarnię i księgarnię. Wydawał książki i czasopisma: „Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego”, dla dzieci tygodnik „Mój Świat”, „Pałuczanin” – pismo wychodzące 2-3 razy tygodniowo, „Ilustrowany Kurier Polski” oraz kobiecy tygodnik „Moja Przyjaciółka” o 250-tysięcznym nakładzie, od której wywodzi się dzisiejsza „Przyjaciółka”. Propagował literaturę polską w tygodniku „Moje powieści”. Po jego śmierci dzieło kontynuował syn Andrzej, który wrócił do nazwiska Krzycki.
Stefan Łubieński – żył w XVIII wieku
Był biskupem, sufraganem gnieźnieńskim i proboszczem żnińskim. W 1795 roku na jego polecenie wybudowano w Żninie klasycystyczny dwór biskupi (tzw. Sufragania). Przebudował kościół parafialny urządzając jego wnętrze w stylu barokowym. Portret fundatora znajduje się wewnątrz kościoła św. Floriana w Żninie.
Tadeusz Małachowski (1928-1987)
Znany malarz urodzony i tworzący w Żninie. Wybitny rysownik i portrecista, malarz współczesności. Jego malarstwo wyróżniało się swoistym doborem kolorów. Stworzył cykl obrazów pod nazwą „Dramaty”. Bardzo wrażliwy, ukazywał w swoich obrazach problemy współczesnego człowieka i świata zagrożonego zagładą atomową. Galeria jego dzieł znajduje się w Muzeum Ziemi Pałuckiej z Żninie.
Mikołaj z Wenecji (?-1400)
Z rodu Nałęczów. Był kasztelanem nakielskim. Pod koniec XIV wieku zbudował murowany zamek w Wenecji. Od 1381 roku piastował urząd sędziego kaliskiego. Możnowładca, właściciel ponad 20 wsi. W wojnie domowej z Grzymalitami dowodził siłami rodu Nałęczów i spustoszył dobra arcybiskupa Bodzanty. Prawdopodobnie wtedy nazwano go „Krwawym Diabłem”. Na jego temat krążą liczne legendy.
Wanda Pieniężna (1897-1967)
Urodzona w Żninie. Pochodzi z rodziny Dembińskich, znanej rodziny mieszczańskiej. Wraz ze swym mężem Sewerynem Pieniężnym, wydawcą i redaktorem „Gazety Olsztyńskiej”, walczyła o polskość Warmii i Mazur. Jej mąż został zamordowany przez nazistów w obozie Hohenbruch. Ona przeżyła Ravensbrück i doczekała się spełnienia idei, o którą całe życie walczyła.
Janusz Rychlewski (1915-1987)
Syn przemysłowca żnińskiego i jednocześnie powstańca wielkopolskiego. Napisał wiele powieści i opowiadań, m.in. „Zielone granice”, „Czapka frygijska” i „Człowiek z gutaperki”. Twórca dramatów „Pieczęć krwi” i „Chichot Mefista”.
Jan Śniadecki (1756-1830)
Matematyk, astronom i filozof. Syn żnińskiego piwowara i burmistrza. Studiował w Krakowie, Getyndze i Paryżu. Działacz Komisji Edukacji Narodowej. Wykładał w Krakowie i Wilnie, gdzie przez wiele lat był rektorem Uniwersytetu Wileńskiego. Wielki uczony Oświecenia. Jego największe dzieła to m.in. „Filozofia umysłu ludzkiego”, „Trygonometria kulista”. Stworzył podstawy polskiego słownictwa matematycznego. Jego pomnik nagrobny znajduje się w Jaszunach na Litwie.
Jędrzej Śniadecki (1768-1838)
Brat Jana. Urodzony w Żninie, znakomity biolog, lekarz i chemik okresu Oświecenia. Studiował w Krakowie, Padwie i Edynburgu. Profesor Uniwersytetu Wileńskiego, zwolennik empiryzmu. Twórca polskiego słownika chemicznego. Napisał wiele dzieł naukowych, m.in. „Początki chemii”, „O fizycznym wychowaniu dzieci”, „Teorię jestestw organicznych”. Pochowany został w Horodnikach na Białorusi.
Źródło: http://www.um.znin.pl/
Urodziła się na Wileńszczyźnie, gdzie rozpoczęła działalność pisarską. W 1951 roku zamieszkała w Żninie i do końca życia napisała wiele powieści tematycznie związanych z Pałukami. W czasie okupacji była więziona w obozie koncentracyjnym i swoje przeżycia zawarła w książce „Kobiety z Ravensbrück”. Jest również autorką „Człowieka, którego nazwano Diabłem” (o Mikołaju Nałęczu), powieści dla młodzieży: „Korzenie”, „Nikt nie jest winien”, „Rudzielec”, „Społeczeństwo nie z tej ziemi”. Pomnik nagrobny pisarki znajduje się na cmentarzu w Żninie.
Erazm Gliczner (1535-1603)
Pisarz, pedagog, przywódca luteranów wielkopolskich. Urodził się w Żninie jako syn mieszczański. Napisał pierwszą w Polsce „Książkę o wychowaniu dzieci”.
Aleksander Guttry (1813-1891)
Powstaniec, organizator polskiego życia narodowego podczas zaborów. Urodził się w Paryżu koło Żnina. Jego rodzina w XVIII wieku osiedliła się w Polsce przybywając ze Szkocji. Uczestnik Powstania Listopadowego, Wiosny Ludów, a w czasie Powstania Styczniowego był komisarzem na Wielkopolskę dyktatora Mariana Langiewicz. Działacz Ligi Polskiej i założyciel Dziennika Polskiego. Za udział w Powstaniu Styczniowym skazany zaocznie przez Prusaków na karę śmierci. Po pobycie na emigracji, z chwilą ogłoszenia amnestii wrócił do swojego majątku w Piotrkowicach. Autor książki „Pan Mierosławski, jego dzieła i działania” – był adiutantem Mierosławskiego w czasie Wiosny Ludów.
Jakub ze Żnina (?-1148)
Metropolita gnieźnieński. Walczył o suwerenność Kościoła polskiego, na krótko podporządkowanego metropolii w Magdeburgu. Uzyskał od papieża Innocentego bullę protekcyjną wystawioną 7 lipca 1136 roku zatwierdzającą podległość Kościoła polskiego bezpośrednio papieżowi. Bulla, nazwana przez A. Brückera „złotą bullą języka polskiego”, stanowi skarbnicę nazw, miejscowości i nazwisk dotyczących ziem zatwierdzonych we władanie arcybiskupów gnieźnieńskich (29 nazw miejscowości leżących na Pałukach).
Klemens Janicki (1516-1543)
Syn chłopa z Januszkowa koło Żnina. Początkowo uczył się w szkole parafialnej w Żninie, następnie w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Studiował w Padwie, gdzie uzyskał tytuł doktora nauk wyzwolonych i filozofii. Pisał wyłącznie po łacinie. Autor m.in. „Elegii o sobie samym do potomności”. Prekursor Odrodzenia w Polsce.
Leon Ksycki (1875-1937)
Drukarz, wydawca Urodził się w Potulicach w rodzinie nauczycielskiej. Zawodu nauczył się w Wągrowcu u Teordora Kręglewskiego. W 1901 roku założył w Żninie drukarnię i księgarnię. Wydawał książki i czasopisma: „Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego”, dla dzieci tygodnik „Mój Świat”, „Pałuczanin” – pismo wychodzące 2-3 razy tygodniowo, „Ilustrowany Kurier Polski” oraz kobiecy tygodnik „Moja Przyjaciółka” o 250-tysięcznym nakładzie, od której wywodzi się dzisiejsza „Przyjaciółka”. Propagował literaturę polską w tygodniku „Moje powieści”. Po jego śmierci dzieło kontynuował syn Andrzej, który wrócił do nazwiska Krzycki.
Stefan Łubieński – żył w XVIII wieku
Był biskupem, sufraganem gnieźnieńskim i proboszczem żnińskim. W 1795 roku na jego polecenie wybudowano w Żninie klasycystyczny dwór biskupi (tzw. Sufragania). Przebudował kościół parafialny urządzając jego wnętrze w stylu barokowym. Portret fundatora znajduje się wewnątrz kościoła św. Floriana w Żninie.
Tadeusz Małachowski (1928-1987)
Znany malarz urodzony i tworzący w Żninie. Wybitny rysownik i portrecista, malarz współczesności. Jego malarstwo wyróżniało się swoistym doborem kolorów. Stworzył cykl obrazów pod nazwą „Dramaty”. Bardzo wrażliwy, ukazywał w swoich obrazach problemy współczesnego człowieka i świata zagrożonego zagładą atomową. Galeria jego dzieł znajduje się w Muzeum Ziemi Pałuckiej z Żninie.
Mikołaj z Wenecji (?-1400)
Z rodu Nałęczów. Był kasztelanem nakielskim. Pod koniec XIV wieku zbudował murowany zamek w Wenecji. Od 1381 roku piastował urząd sędziego kaliskiego. Możnowładca, właściciel ponad 20 wsi. W wojnie domowej z Grzymalitami dowodził siłami rodu Nałęczów i spustoszył dobra arcybiskupa Bodzanty. Prawdopodobnie wtedy nazwano go „Krwawym Diabłem”. Na jego temat krążą liczne legendy.
Wanda Pieniężna (1897-1967)
Urodzona w Żninie. Pochodzi z rodziny Dembińskich, znanej rodziny mieszczańskiej. Wraz ze swym mężem Sewerynem Pieniężnym, wydawcą i redaktorem „Gazety Olsztyńskiej”, walczyła o polskość Warmii i Mazur. Jej mąż został zamordowany przez nazistów w obozie Hohenbruch. Ona przeżyła Ravensbrück i doczekała się spełnienia idei, o którą całe życie walczyła.
Janusz Rychlewski (1915-1987)
Syn przemysłowca żnińskiego i jednocześnie powstańca wielkopolskiego. Napisał wiele powieści i opowiadań, m.in. „Zielone granice”, „Czapka frygijska” i „Człowiek z gutaperki”. Twórca dramatów „Pieczęć krwi” i „Chichot Mefista”.
Jan Śniadecki (1756-1830)
Matematyk, astronom i filozof. Syn żnińskiego piwowara i burmistrza. Studiował w Krakowie, Getyndze i Paryżu. Działacz Komisji Edukacji Narodowej. Wykładał w Krakowie i Wilnie, gdzie przez wiele lat był rektorem Uniwersytetu Wileńskiego. Wielki uczony Oświecenia. Jego największe dzieła to m.in. „Filozofia umysłu ludzkiego”, „Trygonometria kulista”. Stworzył podstawy polskiego słownictwa matematycznego. Jego pomnik nagrobny znajduje się w Jaszunach na Litwie.
Jędrzej Śniadecki (1768-1838)
Brat Jana. Urodzony w Żninie, znakomity biolog, lekarz i chemik okresu Oświecenia. Studiował w Krakowie, Padwie i Edynburgu. Profesor Uniwersytetu Wileńskiego, zwolennik empiryzmu. Twórca polskiego słownika chemicznego. Napisał wiele dzieł naukowych, m.in. „Początki chemii”, „O fizycznym wychowaniu dzieci”, „Teorię jestestw organicznych”. Pochowany został w Horodnikach na Białorusi.
Źródło: http://www.um.znin.pl/
środa, 16 listopada 2011
Gdzie mój Żnin?
Wybrałam się ostatnio w tzw. "a walk to remember" po moim rodzinnym Żninie. Gdy zobaczyłam zmiany, nie mogłam uwierzyć własnym oczom! Na rogu ul. Kościuszki i Placu Zamkowego zawsze, odkąd pamiętam był sklep mięsny. Wiem, że być może zachowuję się irracjonalnie, bo co mnie obchodzi jakiś rzeźnik? Wywołało to we mnie jakieś wewnętrzne oburzenie, gdyż zamiast niego jest tam teraz sieciowa piekarnia... Kolejne zmiany jakie spostrzegłam to następny bank na rynku. Zastanawiam się po co małemu miastu jakim jest Żnin tyle tego typu placówek... Jakby ludzie mieli nie wiadomo ile pieniędzy. Tym bardziej dziwne, ponieważ wskaźnik bezrobocia w mieście nie maleje, wręcz odwrotnie. Odeszłam tu trochę od tematu. Jest to moja wewnętrzna obserwacja tego co dzieję się w mojej okolicy. Wracając do zmian, zabytkowa żnińska starówka pięknieje w oczach. Proces ten choć powolny, przynosi widoczne już rezultaty.
 |
| Rynek, obecnie odrestaurowywany. W tle Baszta. |
 |
| Ul. Śniadeckich, jedno z najbardziej urokliwych miejsc. Starówka Żnińska. |
 |
| Pomnik Walecznych, ul. Kościuszki. |
Cudze chwalicie, swego nie znacie.
Dopiero, gdy zamieszkałam w Bydgoszczy doceniłam tak naprawdę miejsce, w którym się urodziłam i wychowałam. Tak na dobrą sprawę zawsze narzekałam, że tu w Pałukach nic się nie dzieje, że Żnin to prowincja. Teraz wiem, że powiedzenie "Cudze chwalicie, swego nie znacie" jest prawdziwe. Kiedy jestem w Bydgoszczy tęsknie za domem, za wszystkim co znam od "małego". Stwierdziłam, że kocham mój Żnin, moją Gąsawę, moją Oćwiekę... Żnin moimi oczyma to Ksyckówko, z którego pochodzę; to kochane, blokowe osiedle, nocą mroczne i zupełnie inne niż za dnia. Żnin to park nad Jeziorym Czaplem( Żninianie tak je nazywają), nad który chodziłam z dziadkiem i karmiłam kaczki. Pamiętam też smak pieczonych w środku nocy na działce ziemniaków, ciepło ogniska... Żnin to planty, którymi codziennie chodziłam do liceum. Wreszcie Żnin to szum wiatru nad jeziorem, zapach skoszonej w parku "miejskim" trawy i chałdy ziemi na ul. Ułańskiej. I teraz tak siedzę, spoglądam w okno i zastanawiam się gdzie mój Żnin?
 |
| Ul. Aliantów, jedna z głównych ulic na Ksyckówku. |
środa, 9 listopada 2011
Historia Żnina.
Pierwsi ludzie pojawili się w okolicach Żnina kilkanaście tysięcy lat temu – po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego i pojawieniu się tundry. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą sprzed 10 tysięcy lat – z okresu paleolitu.
Liczne znaleziska archeologiczne świadczą o kontaktach Żnina ze światem antycznym. Kontakty takie umożliwiała droga bursztynowa biegnąca od Adriatyku przez Śląsk i Kalisz do Bałtyku. Przebieg tej drogi przedstawia mapa geografa z Aleksandrii, Ptolemeusza[potrzebne źródło] (90-168 r. n.e.). Umieszczony na niej gród Auscaucalis na północ od Konina (Setidava) i Kalisza (Calisia) od niedawna identyfikowany jest przez niektórych badaczy z najdawniejszym Żninem[potrzebne źródło]. Auscaucalis zostało odwzorowane na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery.
Między nasypem kolejowym a brzegiem Dużego Jeziora Żnińskiego, po prawej stronie rzeki Gąsawki zachowały się elementy wału będące pozostałością wczesnośredniowiecznego grodu (VI-VIII wiek n.e.). Do rozwoju osadnictwa w Żninie przyczyniło się doskonałe położenie geograficzne i warunki topograficzne o cechach obronnych.
W początkach XI w. ukształtował się nowy układ przestrzenny osady. Obejmował trzy elementy: na półwyspie gród (siedziba władzy i zarządu administracyjno-wojskowego) i podgrodzie z ludnością rzemieślniczo-wojskową oraz na Ostrowie targ z gospodą i miejscem kultu. Usytuowanie świątyni chrześcijańskiej w tym miejscu wiąże się z darowiznami na rzecz Kościoła obejmującymi plac i urządzenia targowe.
W państwie Piastów wzrosło znaczenie Żnina jako węzła komunikacyjnego. Władza państwowa usadowiła się w grodzie położonym wśród mokradeł brzegu Dużego Jeziora Żnińskiego. Żnin pełnił w tym czasie przede wszystkim funkcję militarną. Sprawował on kontrolę nad przeprawą przez Gąsawkę, jednocześnie blokował najeźdźcom drogę w głąb państwa. W grodzie swoje rezydencje mieli: kasztelan (XI-XIII w.), przedstawiciel władzy państwowej i naczelnik grodu. Świadczy to o istotnej funkcji administracyjnej Żnina.
W I poł. XII w. Żnin był już własnością Kościoła. Zostało to potwierdzone w Bulli Gnieźnieńskiej wystawionej przez papieża Innocentego II w dniu 7 lipca 1136 r. dla metropolity Jakuba ze Żnina. Jest to najstarszy dokument zawierający wzmiankę o Żninie (provincia de Znein cum foro). Bulla wymienia 29 pałuckich osad stanowiących własność Kościoła.
Według Jana Długosza wojny prowadzone przez Bolesława Krzywoustego (1102-1138) wymusiły potrzebę wybudowania w Żninie fortyfikacji (m.in. umocnienia podgrodzia od nasady półwyspu).
Najstarsza wzmianka o Żninie jako mieście pochodzi z 1284 (założenie mennicy arcybiskupiej). Jan Długosz przypisał jednak lokację miasta już arcybiskupowi Janusz (arcybiskup gnieźnieński)ǀJanuszowi (1259-1271). Podobieństwo sformułowanego wg prawa średzkiego ustroju Żnina do uregulowań sformułowanych w akcie lokacyjnym Zdun z 1267 sugeruje jednak okres 1267-1271 jako najbardziej prawdopodobny moment otrzymania praw miejskich[3].
W 1284 r. książę wielkopolski Przemysł II zatwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje nadane przez jego poprzedników oraz nadał arcybiskupowi Jakubowi Śwince prawo posługiwania się w mieście Żninie własną monetą, która posiadała prawo monety obiegowej w całym państwie. Przywilej mennicy był bardzo dochodowy, część wypracowanego w Żninie zysku prawdopodobnie przeznaczano na podniesienie gospodarki w żnińskim kluczu dóbr kościelnych. Ponadto przez Żnin przechodził szlak handlowy ze Śląska do Gdańska, tzw. Szlak Bursztynowy, co wzmacniało atrakcyjną lokalizację grodu.
W lipcu 1331 r. do miasta wtargnął oddział zakonu krzyżackiego pod dowództwem marszałka Dietricha von Altenburga. Żnin wraz z dworem arcybiskupim został doszczętnie spalony i złupiony.
Aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości, postanowiono otoczyć miasto murem obronnym. Jego budowę rozpoczęto przed 1343 r. W tym czasie lewobrzeżny Żnin przybrał kształt owalu, powstała ulica Wielka (obecnie Śniadeckich), ulica Mniska (Rychlewskiego) oraz rynek. Stare Miasto zabezpieczone było od zachodu i północy podwójnymi fosami, w ulicy Dworskiej (Kościuszki) zbudowano Bramę Poznańską. Od wschodu dostępu broniła Brama Toruńska z mostem zwodzonym łączącym miasto z Ostrowem. Trzecią bramę (Wodną) założono u wylotu uliczki prowadzącej do Jeziora Małego Żnińskiego (tzw. Czaple). Ulice Szewska i Sukiennicza (Pocztowa) połączone zostały z rynkiem. W miejscu dzisiejszego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny znajdował się klasztor dominikański wraz z kościołem pw. św. Jana Chrzciciela ufundowany w latach 1338-1339 przez arcybiskupa Janisława. W części północnej miasta powstała rezydencja arcybiskupia. Od zachodu miasto zamykała ulica Podmurna biegnąca wzdłuż muru, po przeciwległej stronie Stare Miasto zabezpieczał Ostrów z Bramą Ostrowską stojącą przy wylocie na wschód. Jeszcze pod koniec XIX wieku w miejscu Bramy istniał szeroki rów z drewnianym mostem zamiast dawnego zwodzonego.
W 1350 r. dokonano relokacji miasta na prawie średzkim.
W 1357 r. król Kazimierz III Wielki potwierdził wszystkie nadane wcześniej przywileje (obszar podlegający Żninowi nazwano powiatem – districtus). Umożliwiło to dalszy rozwój miasta, który, choć przerywany wojnami, pożarami i licznymi zarazami, trwał do początku XVII w. Od XV w. w Żninie warzono wyśmienite piwo. Wypiekano tu także najsmaczniejszy chleb pszenny w Wielkopolsce (zgodnie ze świadectwem prymasa Jana Łaskiego, pochodzącym sprzed ponad czterystu lat).
W 1424 r. założono jedno z najstarszych w Wielkopolsce Bractwo Strzeleckie zrzeszające zamożniejszych rzemieślników. Po części wynikało to z obowiązku mieszczan obrony fortyfikacji miejskich. W XV w. wybudowano na rynku gotycką wieżę ratuszową, tzw. basztę.
W 1443 r. włączono do miasta dawny dwór arcybiskupi na Ostrowiu. W tych czasach Żnin był jednym z większych miast Wielkopolski.
W późnym średniowieczu zlikwidowany został powiat (districtus) żniński, a miasto znalazło się w powiecie kcyńskim. W XVI w. miasto weszło w skład województwa kaliskiego.
Od początku XVII w. datuje się upadek miasta. Przed wielką zarazą w 1628 r., kiedy mieszkańcy na jakiś czas opuścili Żnin, w mieście było 201 domów mieszkalnych. W czasie potopu szwedzkiego zniszczeniu uległy mury obronne (częściowo), fosy, brama, wiatrak, cegielnia, łaźnia miejska. Po potopie odnotowano 96 domów. Kolejne spustoszenia spowodowały pożary w 1678, 1692 i 1700 r. Wielu żninian przeniosło się do Gniezna, Kcyni i Żernik.
Latem 1772 r. wskutek I rozbioru Polski Żnin znalazł się pod zaborem pruskim. Miasto znalazło się w granicach powiatu inowrocławskiego (obwód nadnotecki). Zamieszkiwane było przez 613 mieszkańców (było większe m.in. od Bydgoszczy i Inowrocławia) i posiadało 120 domów mieszkalnych. W krótkim czasie osiedliło się w mieście 141 Niemców. Mimo to Żnin był stosunkowo mało zgermanizowany i nigdy nie stracił swojego polskiego charakteru. Okres rozbiorów przyniósł burzenie miejskich fortyfikacji i umocnień, likwidację kościoła św. Trójcy na Ostrowie (1817 r.) i klasztoru dominikańskiego wraz z kościołem św. Jana Chrzciciela (1820 r.) Ostatecznie zostały rozebrane mury miejskie (Brama Toruńska w 1820 r.) Fragmenty części fundamentowej murów znajdują się na lewym brzegu Gąsawki (przy moście na ulicy 700-lecia) i w piwnicy budynku przy ulicy Podmurnej 17.
Żninianie masowo wzięli udział w powstaniu kościuszkowskim (1794 r.)[potrzebne źródło]. Wojska insurekcyjne kontrolowały Żnin od września do listopada. W 1806 r. przez miasto przeszły wojska napoleońskie. Od lipca 1807 r. do 1815 r. Żnin wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. W latach 1818-1887 utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Żnin położony był w obrębie powiatu szubińskiego, podlegającego departamentowi bydgoskiemu.
W pierwszej połowie XIX w. Żnin ponownie wszedł na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Brukowano drogi, stawiano budynki, rozwijał się handel i rzemiosło.
W czasie Wiosny Ludów 9 kwietnia 1848 r. w Żninie wybuchło powstanie. Do 17 maja 1848 r. władzę przejęli Polacy.
W 1867 r. powstała pierwsza Polska Spółka Pożyczkowa w Żninie przekształcona później w Bank Ludowy. Miasto mogło w ten sposób uniezależnić się od władz pruskich w sprawach gospodarczych.
W 1887 r. Żnin został stolicą powiatu, dwa lata później wybudowano Powiatową Kolej Wąskotorową. W latach 1893-1894 uruchomiono cukrownię, która wspólnie z dworcem kolejowym stała się przyczyną rozwoju przestrzennego miasta na wschód. W ciągu ostatniego dziesięciolecia XIX wieku liczba mieszkańców Żnina wzrosła o 1500. Powstało Polskie Towarzystwo Śpiewacze, wybudowano bibliotekę, mleczarnię, pocztę, szpital, sąd i więzienie, założono kanalizację, gazociąg, wodociągi miejskie, latarnie.
W 1909 r. w miejscu dawnego klasztoru dominikańskiego zbudowano kościół ewangelicki (obecny kościół pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski).
Wzrost liczby mieszkańców został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Do służby wojskowej powołano 700 mężczyzn, 86 spośród nich zginęło.
1 stycznia 1919 r. wielu mieszkańców Żnina przyłączyło się do powstania wielkopolskiego. Wojska polskie pod dowództwem kpt. Jana Tomaszewskiego wyparły Niemców za Noteć. Żnin liczył wtedy 4980 mieszkańców, którzy wybrali 12-osobową Radę Miejską. Miasto coraz bardziej nastawiało się na obsługę rolnictwa, o czym świadczy uruchomienie m.in. młyna parowego, Spółdzielni Mleczarskiej oraz Fabryki Maszyn Rolniczych braci Malaków (obecnie odlewnia żeliwa na ul. Mickiewicza). Najważniejszym zakładem nadal była cukrownia.
W dwudziestoleciu międzywojennym miasto wzbogaciło się o nowe zakłady i przedsiębiorstwa. Do największych inwestycji należała budowa elektrowni. Rozprzestrzenianiu ulegała zabudowa ulic Mickiewicza, Szpitalnej i Podgórnej (Aliantów). Rozpoczęło się zasiedlanie ulic Dąbrowskiego i 1 Stycznia. Powstał także projekt, by w miejscu dawnych fortyfikacji urządzić planty.
Miasto uzyskało spory rozgłos dzięki koncernowi wydawniczemu Anny i Alfreda Krzyckich zatrudniającemu ponad trzystu pracowników. W Żninie wydawano takie czasopisma i gazety, jak: "Ilustrowany Kurier Polski", "Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego", "Pałuczanin" oraz "Moja Przyjaciółka", która prenumerowana była w całej Polsce i osiągała milionowy nakład.
W roku 1923 utworzono Miejskie Gimnazjum, które odegrało bardzo ważną rolę w życiu intelektualnym Żnina.
W sierpniu 1939 r. Żnin liczył 5090 mieszkańców. 9 września 1939 r. Żnin został zajęty przez niemieckiego okupanta. Zmianie uległa nazwa miasta (niem. Dietfurt). 600 osób wywieziono m.in. do Mińska Mazowieckiego i Nowego Targu. Wywożono głównie inteligencję i ludzi bogatszych, ich miejsce zajmowali Niemcy, pochodzący przede wszystkim z krajów nadbałtyckich. Ponad 200 osób wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Część żninian wcielono do więzień, obozów koncentracyjnych lub rozstrzelano.
Sam Żnin nie uległ większemu zniszczeniu. Niemcy spalili synagogę przy ulicy Pocztowej (obecnie znajduje się w tym miejscu blok mieszkalny), rozebrano piękną kamienicę Państwa Smorowskich (pusta parcela stoi dziś w rynku). Ponadto zniszczyli bibliotekę gimnazjum. Pozostawili po sobie jednak 16 ha plant wokół Starego Miasta i nad Jeziorem Małym.
W okolicznych lasach formowały się oddziały partyzanckie. Samodzielna Jednostka Obwodu Pałuk Armii Krajowej dowodzona była przez Bogdana Hądzlika, pseudonim Madej z Parlina. Jesienią 1944 r. działała także w tych lasach radziecka grupa zwiadowcza. 21 stycznia 1945 r. Armia Czerwona zajęła Żnin. Rozpoczęło się wprowadzanie i utrwalanie władzy ludowej.
Po wojnie nastąpił znaczny rozwój Żnina. Miasto się powiększyło, wybudowano fabrykę maszyn "Spomasz", na bazie fabryki Malaków powstał "Żefam". Zlokalizowano nowe osiedla mieszkaniowe na północny zachód od miasta (w rejonie ulic Mickiewicza i Browarowej oraz Wielkiej Osady – nad Dużym Jeziorem przy wylocie na Szubin). W latach 60. przyłączono do Żnina wieś Górę. Liczba mieszkańców przekroczyła wówczas 10 000 osób.
Wiem wiem, trochę to długie, ale warto wspomnieć o historii miasta.
Źródło informacji: www.wikipedia.pl
Liczne znaleziska archeologiczne świadczą o kontaktach Żnina ze światem antycznym. Kontakty takie umożliwiała droga bursztynowa biegnąca od Adriatyku przez Śląsk i Kalisz do Bałtyku. Przebieg tej drogi przedstawia mapa geografa z Aleksandrii, Ptolemeusza[potrzebne źródło] (90-168 r. n.e.). Umieszczony na niej gród Auscaucalis na północ od Konina (Setidava) i Kalisza (Calisia) od niedawna identyfikowany jest przez niektórych badaczy z najdawniejszym Żninem[potrzebne źródło]. Auscaucalis zostało odwzorowane na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery.
Między nasypem kolejowym a brzegiem Dużego Jeziora Żnińskiego, po prawej stronie rzeki Gąsawki zachowały się elementy wału będące pozostałością wczesnośredniowiecznego grodu (VI-VIII wiek n.e.). Do rozwoju osadnictwa w Żninie przyczyniło się doskonałe położenie geograficzne i warunki topograficzne o cechach obronnych.
W początkach XI w. ukształtował się nowy układ przestrzenny osady. Obejmował trzy elementy: na półwyspie gród (siedziba władzy i zarządu administracyjno-wojskowego) i podgrodzie z ludnością rzemieślniczo-wojskową oraz na Ostrowie targ z gospodą i miejscem kultu. Usytuowanie świątyni chrześcijańskiej w tym miejscu wiąże się z darowiznami na rzecz Kościoła obejmującymi plac i urządzenia targowe.
W państwie Piastów wzrosło znaczenie Żnina jako węzła komunikacyjnego. Władza państwowa usadowiła się w grodzie położonym wśród mokradeł brzegu Dużego Jeziora Żnińskiego. Żnin pełnił w tym czasie przede wszystkim funkcję militarną. Sprawował on kontrolę nad przeprawą przez Gąsawkę, jednocześnie blokował najeźdźcom drogę w głąb państwa. W grodzie swoje rezydencje mieli: kasztelan (XI-XIII w.), przedstawiciel władzy państwowej i naczelnik grodu. Świadczy to o istotnej funkcji administracyjnej Żnina.
W I poł. XII w. Żnin był już własnością Kościoła. Zostało to potwierdzone w Bulli Gnieźnieńskiej wystawionej przez papieża Innocentego II w dniu 7 lipca 1136 r. dla metropolity Jakuba ze Żnina. Jest to najstarszy dokument zawierający wzmiankę o Żninie (provincia de Znein cum foro). Bulla wymienia 29 pałuckich osad stanowiących własność Kościoła.
Według Jana Długosza wojny prowadzone przez Bolesława Krzywoustego (1102-1138) wymusiły potrzebę wybudowania w Żninie fortyfikacji (m.in. umocnienia podgrodzia od nasady półwyspu).
Najstarsza wzmianka o Żninie jako mieście pochodzi z 1284 (założenie mennicy arcybiskupiej). Jan Długosz przypisał jednak lokację miasta już arcybiskupowi Janusz (arcybiskup gnieźnieński)ǀJanuszowi (1259-1271). Podobieństwo sformułowanego wg prawa średzkiego ustroju Żnina do uregulowań sformułowanych w akcie lokacyjnym Zdun z 1267 sugeruje jednak okres 1267-1271 jako najbardziej prawdopodobny moment otrzymania praw miejskich[3].
W 1284 r. książę wielkopolski Przemysł II zatwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje nadane przez jego poprzedników oraz nadał arcybiskupowi Jakubowi Śwince prawo posługiwania się w mieście Żninie własną monetą, która posiadała prawo monety obiegowej w całym państwie. Przywilej mennicy był bardzo dochodowy, część wypracowanego w Żninie zysku prawdopodobnie przeznaczano na podniesienie gospodarki w żnińskim kluczu dóbr kościelnych. Ponadto przez Żnin przechodził szlak handlowy ze Śląska do Gdańska, tzw. Szlak Bursztynowy, co wzmacniało atrakcyjną lokalizację grodu.
W lipcu 1331 r. do miasta wtargnął oddział zakonu krzyżackiego pod dowództwem marszałka Dietricha von Altenburga. Żnin wraz z dworem arcybiskupim został doszczętnie spalony i złupiony.
Aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości, postanowiono otoczyć miasto murem obronnym. Jego budowę rozpoczęto przed 1343 r. W tym czasie lewobrzeżny Żnin przybrał kształt owalu, powstała ulica Wielka (obecnie Śniadeckich), ulica Mniska (Rychlewskiego) oraz rynek. Stare Miasto zabezpieczone było od zachodu i północy podwójnymi fosami, w ulicy Dworskiej (Kościuszki) zbudowano Bramę Poznańską. Od wschodu dostępu broniła Brama Toruńska z mostem zwodzonym łączącym miasto z Ostrowem. Trzecią bramę (Wodną) założono u wylotu uliczki prowadzącej do Jeziora Małego Żnińskiego (tzw. Czaple). Ulice Szewska i Sukiennicza (Pocztowa) połączone zostały z rynkiem. W miejscu dzisiejszego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny znajdował się klasztor dominikański wraz z kościołem pw. św. Jana Chrzciciela ufundowany w latach 1338-1339 przez arcybiskupa Janisława. W części północnej miasta powstała rezydencja arcybiskupia. Od zachodu miasto zamykała ulica Podmurna biegnąca wzdłuż muru, po przeciwległej stronie Stare Miasto zabezpieczał Ostrów z Bramą Ostrowską stojącą przy wylocie na wschód. Jeszcze pod koniec XIX wieku w miejscu Bramy istniał szeroki rów z drewnianym mostem zamiast dawnego zwodzonego.
W 1350 r. dokonano relokacji miasta na prawie średzkim.
W 1357 r. król Kazimierz III Wielki potwierdził wszystkie nadane wcześniej przywileje (obszar podlegający Żninowi nazwano powiatem – districtus). Umożliwiło to dalszy rozwój miasta, który, choć przerywany wojnami, pożarami i licznymi zarazami, trwał do początku XVII w. Od XV w. w Żninie warzono wyśmienite piwo. Wypiekano tu także najsmaczniejszy chleb pszenny w Wielkopolsce (zgodnie ze świadectwem prymasa Jana Łaskiego, pochodzącym sprzed ponad czterystu lat).
W 1424 r. założono jedno z najstarszych w Wielkopolsce Bractwo Strzeleckie zrzeszające zamożniejszych rzemieślników. Po części wynikało to z obowiązku mieszczan obrony fortyfikacji miejskich. W XV w. wybudowano na rynku gotycką wieżę ratuszową, tzw. basztę.
W 1443 r. włączono do miasta dawny dwór arcybiskupi na Ostrowiu. W tych czasach Żnin był jednym z większych miast Wielkopolski.
W późnym średniowieczu zlikwidowany został powiat (districtus) żniński, a miasto znalazło się w powiecie kcyńskim. W XVI w. miasto weszło w skład województwa kaliskiego.
Od początku XVII w. datuje się upadek miasta. Przed wielką zarazą w 1628 r., kiedy mieszkańcy na jakiś czas opuścili Żnin, w mieście było 201 domów mieszkalnych. W czasie potopu szwedzkiego zniszczeniu uległy mury obronne (częściowo), fosy, brama, wiatrak, cegielnia, łaźnia miejska. Po potopie odnotowano 96 domów. Kolejne spustoszenia spowodowały pożary w 1678, 1692 i 1700 r. Wielu żninian przeniosło się do Gniezna, Kcyni i Żernik.
Latem 1772 r. wskutek I rozbioru Polski Żnin znalazł się pod zaborem pruskim. Miasto znalazło się w granicach powiatu inowrocławskiego (obwód nadnotecki). Zamieszkiwane było przez 613 mieszkańców (było większe m.in. od Bydgoszczy i Inowrocławia) i posiadało 120 domów mieszkalnych. W krótkim czasie osiedliło się w mieście 141 Niemców. Mimo to Żnin był stosunkowo mało zgermanizowany i nigdy nie stracił swojego polskiego charakteru. Okres rozbiorów przyniósł burzenie miejskich fortyfikacji i umocnień, likwidację kościoła św. Trójcy na Ostrowie (1817 r.) i klasztoru dominikańskiego wraz z kościołem św. Jana Chrzciciela (1820 r.) Ostatecznie zostały rozebrane mury miejskie (Brama Toruńska w 1820 r.) Fragmenty części fundamentowej murów znajdują się na lewym brzegu Gąsawki (przy moście na ulicy 700-lecia) i w piwnicy budynku przy ulicy Podmurnej 17.
Żninianie masowo wzięli udział w powstaniu kościuszkowskim (1794 r.)[potrzebne źródło]. Wojska insurekcyjne kontrolowały Żnin od września do listopada. W 1806 r. przez miasto przeszły wojska napoleońskie. Od lipca 1807 r. do 1815 r. Żnin wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. W latach 1818-1887 utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Żnin położony był w obrębie powiatu szubińskiego, podlegającego departamentowi bydgoskiemu.
W pierwszej połowie XIX w. Żnin ponownie wszedł na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Brukowano drogi, stawiano budynki, rozwijał się handel i rzemiosło.
W czasie Wiosny Ludów 9 kwietnia 1848 r. w Żninie wybuchło powstanie. Do 17 maja 1848 r. władzę przejęli Polacy.
W 1867 r. powstała pierwsza Polska Spółka Pożyczkowa w Żninie przekształcona później w Bank Ludowy. Miasto mogło w ten sposób uniezależnić się od władz pruskich w sprawach gospodarczych.
W 1887 r. Żnin został stolicą powiatu, dwa lata później wybudowano Powiatową Kolej Wąskotorową. W latach 1893-1894 uruchomiono cukrownię, która wspólnie z dworcem kolejowym stała się przyczyną rozwoju przestrzennego miasta na wschód. W ciągu ostatniego dziesięciolecia XIX wieku liczba mieszkańców Żnina wzrosła o 1500. Powstało Polskie Towarzystwo Śpiewacze, wybudowano bibliotekę, mleczarnię, pocztę, szpital, sąd i więzienie, założono kanalizację, gazociąg, wodociągi miejskie, latarnie.
W 1909 r. w miejscu dawnego klasztoru dominikańskiego zbudowano kościół ewangelicki (obecny kościół pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski).
Wzrost liczby mieszkańców został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Do służby wojskowej powołano 700 mężczyzn, 86 spośród nich zginęło.
1 stycznia 1919 r. wielu mieszkańców Żnina przyłączyło się do powstania wielkopolskiego. Wojska polskie pod dowództwem kpt. Jana Tomaszewskiego wyparły Niemców za Noteć. Żnin liczył wtedy 4980 mieszkańców, którzy wybrali 12-osobową Radę Miejską. Miasto coraz bardziej nastawiało się na obsługę rolnictwa, o czym świadczy uruchomienie m.in. młyna parowego, Spółdzielni Mleczarskiej oraz Fabryki Maszyn Rolniczych braci Malaków (obecnie odlewnia żeliwa na ul. Mickiewicza). Najważniejszym zakładem nadal była cukrownia.
W dwudziestoleciu międzywojennym miasto wzbogaciło się o nowe zakłady i przedsiębiorstwa. Do największych inwestycji należała budowa elektrowni. Rozprzestrzenianiu ulegała zabudowa ulic Mickiewicza, Szpitalnej i Podgórnej (Aliantów). Rozpoczęło się zasiedlanie ulic Dąbrowskiego i 1 Stycznia. Powstał także projekt, by w miejscu dawnych fortyfikacji urządzić planty.
Miasto uzyskało spory rozgłos dzięki koncernowi wydawniczemu Anny i Alfreda Krzyckich zatrudniającemu ponad trzystu pracowników. W Żninie wydawano takie czasopisma i gazety, jak: "Ilustrowany Kurier Polski", "Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego", "Pałuczanin" oraz "Moja Przyjaciółka", która prenumerowana była w całej Polsce i osiągała milionowy nakład.
W roku 1923 utworzono Miejskie Gimnazjum, które odegrało bardzo ważną rolę w życiu intelektualnym Żnina.
W sierpniu 1939 r. Żnin liczył 5090 mieszkańców. 9 września 1939 r. Żnin został zajęty przez niemieckiego okupanta. Zmianie uległa nazwa miasta (niem. Dietfurt). 600 osób wywieziono m.in. do Mińska Mazowieckiego i Nowego Targu. Wywożono głównie inteligencję i ludzi bogatszych, ich miejsce zajmowali Niemcy, pochodzący przede wszystkim z krajów nadbałtyckich. Ponad 200 osób wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Część żninian wcielono do więzień, obozów koncentracyjnych lub rozstrzelano.
Sam Żnin nie uległ większemu zniszczeniu. Niemcy spalili synagogę przy ulicy Pocztowej (obecnie znajduje się w tym miejscu blok mieszkalny), rozebrano piękną kamienicę Państwa Smorowskich (pusta parcela stoi dziś w rynku). Ponadto zniszczyli bibliotekę gimnazjum. Pozostawili po sobie jednak 16 ha plant wokół Starego Miasta i nad Jeziorem Małym.
W okolicznych lasach formowały się oddziały partyzanckie. Samodzielna Jednostka Obwodu Pałuk Armii Krajowej dowodzona była przez Bogdana Hądzlika, pseudonim Madej z Parlina. Jesienią 1944 r. działała także w tych lasach radziecka grupa zwiadowcza. 21 stycznia 1945 r. Armia Czerwona zajęła Żnin. Rozpoczęło się wprowadzanie i utrwalanie władzy ludowej.
Po wojnie nastąpił znaczny rozwój Żnina. Miasto się powiększyło, wybudowano fabrykę maszyn "Spomasz", na bazie fabryki Malaków powstał "Żefam". Zlokalizowano nowe osiedla mieszkaniowe na północny zachód od miasta (w rejonie ulic Mickiewicza i Browarowej oraz Wielkiej Osady – nad Dużym Jeziorem przy wylocie na Szubin). W latach 60. przyłączono do Żnina wieś Górę. Liczba mieszkańców przekroczyła wówczas 10 000 osób.
Wiem wiem, trochę to długie, ale warto wspomnieć o historii miasta.
Źródło informacji: www.wikipedia.pl
Subskrybuj:
Posty (Atom)